Zmarł reżyser Marian Marzyński, współtwórca kultowego programu TVP

Marian Marzyński zmarł we wtorek w Miami Beach na Florydzie, w ostatnim czasie ciężko chorował. 12 kwietnia skończyłby 86 lat.

Śmierć Marzyńskiego potwierdziła jego kuzynka, pisarka Agata Tuszyńska. - Marian Marzyński - brawurowy dziennikarz polskiej telewizji, autor „Turnieju miast”, marcowy emigrant 68 roku, spełniony amerykański dokumentalista, twórca filmu „Skibet, „Sztetl” i „Nigdy nie zapomnij kłamać” odszedł 4 kwietnia 2023 roku w Miami - napisała na Facebooku.

- Swoje filmowe przesłanie dedykował pamięci. Podobnie jak ja, jego młodsza kuzynka, córka Halinki, która ocalała. Halinki, którą przedrzeźniał i wyśmiewał, bo nie przeglądała się podczas wojny w lustrze, a potem - zdumiona własna urodą - powtarzała “piękna Halusia!” „Piękna Halusia!” 91-letnia żyje nadal. Osierocona jego śmiercią - dodała.

Marian Marzyński pracował w Polskim Radiu i TVP

W czasie II wojny światowej Marian Marzyński jako osoba pochodzenia żydowskiego trafił do warszawskiego getta. Został uratowany przez Polaków.

W latach 50. zaczął pracować jako dziennikarz w Polskim Radiu, w kolejnej dekadzie przeszedł do Telewizji Polskiej. Współtworzył tam „Turniej miast” - jeden z pierwszych nowoczesnych programów telewizyjnych w Polsce. Program zadebiutował na antenie w 1965 roku, Marian Marzyński przez kilka lat reżyserował go razem z Mariuszem Walterem. „Turniej miast” był emitowany przez trzy dekady.

W 1965 roku Marzyński zrealizował krótkometrażowy dokument „Przed turniejem”, do jego bohaterów wrócił w swoim ostatnim filmie - „Po turnieju” nakręconym w 2018 roku. Ponadto w latach 60. realizował z Witoldem Zadrowskim i Jerzym Gruzą reportaże na żywo z różnych miejsc, głównie w Warszawie.

Marian Marzyński: filmy dokumentalne w Polsce i za granicą

Równocześnie Marian Marzyński zaczął tworzyć filmy dokumentalne. W 1963 roku z Andrzejem Kamińskim nakręcił cykl „Lot”, a w "Powrocie statku" przedstawił swoje rozmowy z polonusami wracającymi do ojczyzny z USA na pokładzie „Batorego”.

W kolejnych dokumentach opisywał osoby wyjeżdżające i wracające do Polski. W polskim dorobku miał m.in. "Pożegnanie z ojczyzną", "Wyścig", "Przepraszamy za usterki", "Dzeńu X", "Być", "Wywiadówkę" i "Monte Calvarii".

- Zasłynął z „przeszczepienia” na polskim grunt metody cinema vérité (opartej na rejestrowaniu spontanicznie prowadzonych wywiadów „na ulicy”), rozwijanej we francuskim nowofalowym kinie lat 60. - napisał o nim filmoznawca prof. Mikołaj Jazdon z UAM.

Po wydarzeniach Marca 68 Marzyński wyemigrował do Danii, gdzie nakręcił reportaż z życia żydowskich uchodźców z Polski. Zapisał kamerą i mikrofonem rozmowy z mieszkańcami zamienionego w hotel statku w Kopenhadze, pełne goryczy, ale i nadziei na rychły powrót do kraju.  Po latach zmontował z nich "Skibet" (1970-2010). Po wyjeździe do USA wykładał w szkole filmowej na Rhode Island (opowiedział o tym w filmie "Life on Marz", 2007).

W 1981 nakręcił "Return to Poland", o Polsce karnawału Solidarności. Owocem kolejnych przyjazdów do kraju były filmy: "Warsaw File" (1984, o amerykańskich korespondentach telewizyjnych w Warszawie stanu wojennego), "Looking for Gorbachev in Poland" (1987, o przemianach dokonujących się w kraju pod koniec lat 80.), oraz "Messenger to Poland" (1989). W "Welcome to America" (1984) oraz "God Bless America and Poland Too" (1990) pokazał życie różnych pokoleń polskich emigrantów w USA.

- Kręcone w Polsce amerykańskie filmy Marzyńskiego mają charakter autobiograficzny. Opowiedział w nich o swoim ocaleniu z Holocaustu i życiu w Polsce przed emigracją. Temat ten odnajdziemy w jego autodokumentach: "Jewish Mother" (1983),  "Shtetl" (1996), "A Jew Among the Germans" (2005) oraz "Never Forget to Lie" (2012). Obecny jest też w być może najbardziej wyjątkowym pośród jego dzieł, "Anya ( In and Out of Focus)" (2004), kręconym przez 30 lat dokumencie o dorastaniu córki reżysera i wrastaniu w Amerykę jej polsko-żydowskiej rodziny - opisał prof. Mikołaj Jazdon.

Muzeum Polin przypomniało, że w twórczości Mariana Marzyńskiego kluczowe miejsce zajmuje tematyka Holocaustu. - Poświęcił jej szereg filmów, pośród których obok „Moje żydowskiej matki”, czy „Żyda pośród Niemców”, szczególne miejsce zajmuje epicki, trzygodzinny „Shtetl” (1996), poruszająca opowieść o dziejach żydowskich mieszkańców Brańska, małego miasteczka na wschodzie Polski, których reżyser odnalazł w różnych zakątkach świata. Za tą niezwykłą odyseję filmową Marzyński otrzymał Grand Prix na prestiżowym Festiwalu Cinema du Réel w Paryżu - napisano.

Za swoje filmy Marian Marzyński otrzymał wiele nagród na polskich i zagranicznych festiwalach filmowych. W 2019 roku na festiwalu filmów dokumentalnych Off Cinema w Poznaniu Marian Marzyński został uhonorowany Platynowym Zamkiem za swoją twórczość dokumentalną.